မွတ္တုိင္မွာ ကား ေစာင့္ေနတုန္း ေက်ာင္းသား တေယာက္က ၃ မိနစ္ေလာက္ အခ်ိန္ ေပးႏုိင္ မလားလုိ႔ ေမးလာတယ္။ ဘတ္စ္ကား အလာ လမ္းကုိ ေငးရင္း ဘာလုပ္ မလုိ႔လဲလုိ႔ ေမးေတာ့ fairtrade အေၾကာင္း ဘယ္ေလာက္မ်ား သိလဲလုိ႔ ေမးခ်င္လုိ႔ပါ တဲ့။ စစ္တမ္း ေကာက္ၿပီး စာတမ္း ျပဳစု ေနတာပါလုိ႔ ေျပာလာတယ္။
- fairtrade ကုိ ဘယ္လုိ နားလည္ ပါသလဲ
- အ၀တ္အစား သုိ႔မဟုတ္ စားေသာက္ကုန္ ၀ယ္တဲ့ အခါ (က) တန္ဖုိး (ခ) ထုပ္ပုိး ျပင္ဆင္မွဳ (ဂ) fairtrade ကုန္ပစၥည္း ဘာကုိ ဦးစားေပး စဉ္းစားသလဲ
- fairtrade ကုန္ပစၥည္းေတြ ထဲက မွတ္မိသေလာက္ ေျပာပါ
- fairtrade ကုန္ပစၥည္း ေရာင္းတဲ့ ဆုိင္ေတြ သိသေလာက္ ေျပာပါ
- Cadbury ေခ်ာကလက္ကုိ fairtrade တံဆိပ္ကပ္ရင္ ၀ယ္စားမွာလား
သူ႔ ေမးခြန္းေတြက ဒါပါပဲ။ ေက်းဇူးတင္ စကားေျပာၿပီး အနားက ေနာက္ တေယာက္ကုိ ထပ္ ေမးေနျပန္ေရာ။
fairtrade တံဆိပ္ကုိ စျမင္ဖူးတာ ကေတာ့ ဘုရားေက်ာင္းက သတင္းလႊာမွာပါ။ အသင္းသားေတြကုိ ဧည့္ခံတဲ့ ေကာ္ဖီနဲ႔ လက္ဖက္ေျခာက္ေတြက fairtrade ေတြပါလုိ႔ အသိေပး ေၾကာ္ျငာ ထားတယ္။ ေနာက္ စူပါမားကက္ေတြ ေရာက္ေတာ့ သစ္သီး၀လံနဲ႔ ဟင္းသီး ဟင္း႐ြက္ေတြပါ fairtrade တံဆိပ္ ကပ္ထားတာ ထပ္ေတြ႔တယ္။ ေရာက္စကေတာ့ ဘာ တံဆိပ္မွ မၾကည့္ႏုိင္ပါဘူး။ ေစ်း အသက္သာဆုံး ပစၥည္းကုိ ေ႐ြး ၀ယ္လုိက္တာပါပဲ။ ကုိယ္ ၀ယ္လုိက္တဲ့ ပစၥည္း ကုိယ့္လက္ထဲ မေရာက္ခင္ အဆင့္ဆင့္ ဘယ္လုိ ထုတ္လုပ္ ထားလဲလုိ႔ မေတြးၾကည့္မိဘူး။ ေစ်း၀ယ္ၾကရင္ ကုိယ္လုိခ်င္တဲ့ ပစၥည္း ျဖစ္ေနတာရယ္၊ နံမည္ႀကီး လူသိမ်ားတဲ့ တံဆိပ္ ျဖစ္တာရယ္၊ ေစ်းခ်ိဳဖုိ႔ရယ္၊ ထုပ္ပုိး ထားတာေလးက ဆြဲေဆာင္မွဳ ႐ွိေနတာရယ္ စတာေတြက ေခါင္းထဲ အရင္ ေရာက္လာတာပါ။ အလြယ္တကူ ၀ယ္စားျဖစ္တဲ့ ငွက္ေပ်ာသီးဆုိ ဘယ္က လာတာလဲေတာင္ မၾကည့္ ျဖစ္ပါဘူး။ ၀ယ္ေနက် ေစ်းထက္ နဲနဲ မ်ားေနေတာ့မွပဲ ဟုိ႐ွာ ဒီ႐ွာနဲ႔ ေစ်းႏွဳန္း တံဆိပ္ကုိ ၾကည့္ျဖစ္တယ္။ အသုံး အေဆာင္နဲ႔ အလွျပင္ ပစၥည္းေတြ ၀ယ္လဲ ဒီအတုိင္းပဲ။ ဒီ ပစၥည္း ဘယ္က လာသလဲ၊ ဘာေၾကာင့္ သက္သာလဲ အရင္ မေတြးဘဲ ေလာဘစိတ္နဲ႔ ၀ယ္ပစ္လုိက္တာ မ်ားတယ္။
သစ္သီး ၀လံ အမ်ိဳးစုံကုိ တႏွစ္လုံးနီးပါး အခ်ိန္မေ႐ြး ၀ယ္လုိ႔ ရေနတဲ့ ေနရာမွာ ရာသီစာရယ္လုိ႔လည္း မက္မက္ ေမာေမာ ၀ယ္မစားျဖစ္ သေလာက္ပဲ။ ငယ္ငယ္ကဆုိ ေဆာင္းရာသီမွာ လိေမၼာ္သီး၊ ေႏြရာသီမွာ ဒူးရင္းသီး၊ သရက္သီး ေမွ်ာ္ၿပီး စားရတာ။ ပူေႏြးတဲ့ ရာသီဥတုမွာ စုိက္ရတဲ့ အသီး အႏွံေတြကုိ ၀ယ္လုိ႔ရတာ တကယ္ေတာ့ ေက်းဇူး တင္စရာ ေကာင္းလွပါတယ္။ ကမာၻ တဖက္ျခမ္း ကေန မပုပ္မသုိးေအာင္ သယ္ယူ လာရတာလည္း လြယ္ကူမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီၾကားထဲ ရာသီဥတု ေဖါက္ျပန္တာနဲ႔ သဘာ၀ ေဘးအႏၲရာယ္ေတြ ႀကံဳရတာ ႐ွိေသးဦးမယ္။ စီးပြားေရး အတက္ အက်ေတြ ႐ွိဦးမယ္။ ၿခံပုိင္႐ွင္ေတြ လယ္ပုိင္႐ွင္ေတြနဲ႔ စိုက္ပ်ိဳးတဲ့ လုပ္သားေတြ အေၾကာင္း ႐ွည္႐ွည္ေ၀းေ၀း စဉ္းစားမိတဲ့ အခါ ေပါေပါ လုိက္ခ်င္တဲ့ ကုိယ့္ရဲ႕ စိတ္ကုိ ဆင္ျခင္မိျပန္တယ္။
အ၀တ္အစားနဲ႔ တျခား ပစၥည္းေတြ ၀ယ္ရင္လည္း ေလာဘစိတ္နဲ႔ ေစ်းႏွဳန္း သက္သာရင္ ၀ယ္လုိက္တာပဲ။ ဥပမာ ေျပာရရင္ ေဘာ္ၾကယ္ထုိးထားတဲ့ အက်ႌ ဆုိပါစုိ႔။ ေဘာ္ၾကယ္ေတြ ပုတီးေစ့ေတြကုိ စက္နဲ႔ထုိးတာလား လက္နဲ႔လား၊ ဘယ္တုိင္းျပည္မွာ လုပ္တာလဲ၊ အလုပ္သမားေတြ ဘယ္လုိ လုပ္ငန္းခြင္မွာ လုပ္ရတာလဲ ၊ လုပ္အားခ အျပည့္အ၀ ရၿပီး လုပ္တာလား၊ ကေလးေတြကုိ မတရား သျဖင့္ ခုိင္းၿပီး လုပ္ခုိင္းတာလား စသျဖင့္ ေတြးၾကည့္လုိက္ရင္ လက္လက္ေတာက္ေနတဲ့ ေဘာ္ၾကယ္ အက်ႌကုိ ၀တ္ရမွာ နဲနဲ တြန္႔ဆုတ္ သြားတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကုိယ္တုိ႔ ၀ယ္လုိ႔ သူတုိ႔ ေရာင္းေနရတာ၊ ေရာင္းေနရလုိ႔လည္း ထုတ္ေနရတာ၊ ဒါေၾကာင့္လည္း လူေတြ အလုပ္႐ွိေနတာ လုိ႔ ေစာဒက တက္ခ်င္ျပန္ေသးတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ၇ႏွစ္ ၈ႏွစ္ ကေလးေတြ မုိးလင္းက မုိးခ်ဳပ္ ေဘာ္ၾကယ္ေတြ ထုိးေနတာ ႐ုပ္ျမင္သံၾကား အစီအစဉ္ တခုမွာ ျမင္လုိက္ရေတာ့မွ ကုိယ့္ပါးစပ္ကုိ အျမန္ေလး ပိတ္ပစ္လုိက္မိေတာ့တယ္။
ကုိယ့္လုပ္အားခကုိ မွ်မွ်တတ လုိခ်င္လားလုိ႔ ေမးရင္ တန္ရာ တန္ေၾကးေတာ့ လုိခ်င္ပါတယ္လုိ႔ ေျဖမွာပဲ။ ငွက္ေပ်ာသီး အေၾကာင္းပဲ ျပန္ စဉ္းစားၾကည့္ရင္ ေရာင္းတဲ့ စူပါမားကက္ကလည္း စီးပြားျဖစ္ အျမတ္ရေအာင္ အရင္းကုိ တတ္ႏိုင္ သေလာက္ နည္းေအာင္ လုပ္ရမွာပဲ။ ၾကား ပြဲစား႐ွိခဲ့ရင္ သူကလည္း သူ႔အတြက္ က်န္ေအာင္ စရိတ္စက မွန္သမွ် နည္းသထက္ နည္းေအာင္ ႀကံရမွာပဲ။ ၿခံပုိင္႐ွင္ေတြကလည္း ၿခံစရိတ္ ကာမိေအာင္ ေလွ်ာ့ႏုိင္သေလာက္ ကုန္က် စရိတ္ေတြကုိ ႀကိဳးစား ေလွ်ာ့မွာပဲ။ အားလုံးရဲ႕ ေအာက္ဆုံးက အလုပ္သမား ေတြက်ေတာ့ ထပ္ဆင့္ ေလွ်ာ့ခုိင္းဖုိ႔ သူတုိ႔ ေအာက္မွာ ဘယ္သူမွ မ႐ွိေတာ့ဘူး။ စုိက္ထုတ္ထားရတဲ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ကုိယ္ခႏၶာ၊ ေခၽြးနဲ႔ ေသြး ကလြဲလုိ႔ စာရင္း ျပစရာ စရိတ္စက လည္း မ႐ွိေလေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ လုပ္အားခကုိပဲ အေလွ်ာ့ ခံလုိက္ရတယ္။ ကုိယ္တုိ႔ ၀ယ္တဲ့ ပစၥည္းေတြ ေစ်း အရမ္း ေပါေနရတဲ့ အေၾကာင္းေတြထဲက တခု ျဖစ္မွာေပါ့။
ကိုယ္လည္း မွ်တတဲ့ လုပ္အားခ လုိခ်င္တဲ့ အခါက်ေတာ့ သူမ်ားေတြကုိလည္း ကုိယ္ခ်င္းစာႏုိင္ပါတယ္။ လုပ္အားခ မွ်မွ်တတ ရတဲ့ အတြက္ ကုန္ထုတ္ အလုပ္သမားေတြ အတြက္ အက်ိဳးပုိ ႐ွိသလုိ တန္ရာ တန္ေၾကး ေပး၀ယ္တဲ့ အတြက္ ကုန္ပစၥည္းေတြကုိလည္း အဆင့္မီမီ အႏၲရာယ္ ကင္းကင္း ထုတ္လုပ္ႏုိင္မယ္လုိ႔ ထင္ပါတယ္။ ဥပမာ ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ တိရိစၧာန္ေတြကုိ ထိခိုက္ေစမယ့္ ပုိးသတ္ေဆးေတြ သုံးတာမ်ိဳးေပါ့။ ေန႔တဓူ၀ သြားလာ လွဳပ္႐ွား ေနရင္း တႏုိင္ လုပ္ၾကည့္မယ္လုိ႔ စဉ္းစားမိတယ္။
သစ္သီး ၀လံ အမ်ိဳးစုံကုိ တႏွစ္လုံးနီးပါး အခ်ိန္မေ႐ြး ၀ယ္လုိ႔ ရေနတဲ့ ေနရာမွာ ရာသီစာရယ္လုိ႔လည္း မက္မက္ ေမာေမာ ၀ယ္မစားျဖစ္ သေလာက္ပဲ။ ငယ္ငယ္ကဆုိ ေဆာင္းရာသီမွာ လိေမၼာ္သီး၊ ေႏြရာသီမွာ ဒူးရင္းသီး၊ သရက္သီး ေမွ်ာ္ၿပီး စားရတာ။ ပူေႏြးတဲ့ ရာသီဥတုမွာ စုိက္ရတဲ့ အသီး အႏွံေတြကုိ ၀ယ္လုိ႔ရတာ တကယ္ေတာ့ ေက်းဇူး တင္စရာ ေကာင္းလွပါတယ္။ ကမာၻ တဖက္ျခမ္း ကေန မပုပ္မသုိးေအာင္ သယ္ယူ လာရတာလည္း လြယ္ကူမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီၾကားထဲ ရာသီဥတု ေဖါက္ျပန္တာနဲ႔ သဘာ၀ ေဘးအႏၲရာယ္ေတြ ႀကံဳရတာ ႐ွိေသးဦးမယ္။ စီးပြားေရး အတက္ အက်ေတြ ႐ွိဦးမယ္။ ၿခံပုိင္႐ွင္ေတြ လယ္ပုိင္႐ွင္ေတြနဲ႔ စိုက္ပ်ိဳးတဲ့ လုပ္သားေတြ အေၾကာင္း ႐ွည္႐ွည္ေ၀းေ၀း စဉ္းစားမိတဲ့ အခါ ေပါေပါ လုိက္ခ်င္တဲ့ ကုိယ့္ရဲ႕ စိတ္ကုိ ဆင္ျခင္မိျပန္တယ္။
အ၀တ္အစားနဲ႔ တျခား ပစၥည္းေတြ ၀ယ္ရင္လည္း ေလာဘစိတ္နဲ႔ ေစ်းႏွဳန္း သက္သာရင္ ၀ယ္လုိက္တာပဲ။ ဥပမာ ေျပာရရင္ ေဘာ္ၾကယ္ထုိးထားတဲ့ အက်ႌ ဆုိပါစုိ႔။ ေဘာ္ၾကယ္ေတြ ပုတီးေစ့ေတြကုိ စက္နဲ႔ထုိးတာလား လက္နဲ႔လား၊ ဘယ္တုိင္းျပည္မွာ လုပ္တာလဲ၊ အလုပ္သမားေတြ ဘယ္လုိ လုပ္ငန္းခြင္မွာ လုပ္ရတာလဲ ၊ လုပ္အားခ အျပည့္အ၀ ရၿပီး လုပ္တာလား၊ ကေလးေတြကုိ မတရား သျဖင့္ ခုိင္းၿပီး လုပ္ခုိင္းတာလား စသျဖင့္ ေတြးၾကည့္လုိက္ရင္ လက္လက္ေတာက္ေနတဲ့ ေဘာ္ၾကယ္ အက်ႌကုိ ၀တ္ရမွာ နဲနဲ တြန္႔ဆုတ္ သြားတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကုိယ္တုိ႔ ၀ယ္လုိ႔ သူတုိ႔ ေရာင္းေနရတာ၊ ေရာင္းေနရလုိ႔လည္း ထုတ္ေနရတာ၊ ဒါေၾကာင့္လည္း လူေတြ အလုပ္႐ွိေနတာ လုိ႔ ေစာဒက တက္ခ်င္ျပန္ေသးတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ၇ႏွစ္ ၈ႏွစ္ ကေလးေတြ မုိးလင္းက မုိးခ်ဳပ္ ေဘာ္ၾကယ္ေတြ ထုိးေနတာ ႐ုပ္ျမင္သံၾကား အစီအစဉ္ တခုမွာ ျမင္လုိက္ရေတာ့မွ ကုိယ့္ပါးစပ္ကုိ အျမန္ေလး ပိတ္ပစ္လုိက္မိေတာ့တယ္။
ကုိယ့္လုပ္အားခကုိ မွ်မွ်တတ လုိခ်င္လားလုိ႔ ေမးရင္ တန္ရာ တန္ေၾကးေတာ့ လုိခ်င္ပါတယ္လုိ႔ ေျဖမွာပဲ။ ငွက္ေပ်ာသီး အေၾကာင္းပဲ ျပန္ စဉ္းစားၾကည့္ရင္ ေရာင္းတဲ့ စူပါမားကက္ကလည္း စီးပြားျဖစ္ အျမတ္ရေအာင္ အရင္းကုိ တတ္ႏိုင္ သေလာက္ နည္းေအာင္ လုပ္ရမွာပဲ။ ၾကား ပြဲစား႐ွိခဲ့ရင္ သူကလည္း သူ႔အတြက္ က်န္ေအာင္ စရိတ္စက မွန္သမွ် နည္းသထက္ နည္းေအာင္ ႀကံရမွာပဲ။ ၿခံပုိင္႐ွင္ေတြကလည္း ၿခံစရိတ္ ကာမိေအာင္ ေလွ်ာ့ႏုိင္သေလာက္ ကုန္က် စရိတ္ေတြကုိ ႀကိဳးစား ေလွ်ာ့မွာပဲ။ အားလုံးရဲ႕ ေအာက္ဆုံးက အလုပ္သမား ေတြက်ေတာ့ ထပ္ဆင့္ ေလွ်ာ့ခုိင္းဖုိ႔ သူတုိ႔ ေအာက္မွာ ဘယ္သူမွ မ႐ွိေတာ့ဘူး။ စုိက္ထုတ္ထားရတဲ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ကုိယ္ခႏၶာ၊ ေခၽြးနဲ႔ ေသြး ကလြဲလုိ႔ စာရင္း ျပစရာ စရိတ္စက လည္း မ႐ွိေလေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ လုပ္အားခကုိပဲ အေလွ်ာ့ ခံလုိက္ရတယ္။ ကုိယ္တုိ႔ ၀ယ္တဲ့ ပစၥည္းေတြ ေစ်း အရမ္း ေပါေနရတဲ့ အေၾကာင္းေတြထဲက တခု ျဖစ္မွာေပါ့။
ကိုယ္လည္း မွ်တတဲ့ လုပ္အားခ လုိခ်င္တဲ့ အခါက်ေတာ့ သူမ်ားေတြကုိလည္း ကုိယ္ခ်င္းစာႏုိင္ပါတယ္။ လုပ္အားခ မွ်မွ်တတ ရတဲ့ အတြက္ ကုန္ထုတ္ အလုပ္သမားေတြ အတြက္ အက်ိဳးပုိ ႐ွိသလုိ တန္ရာ တန္ေၾကး ေပး၀ယ္တဲ့ အတြက္ ကုန္ပစၥည္းေတြကုိလည္း အဆင့္မီမီ အႏၲရာယ္ ကင္းကင္း ထုတ္လုပ္ႏုိင္မယ္လုိ႔ ထင္ပါတယ္။ ဥပမာ ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ တိရိစၧာန္ေတြကုိ ထိခိုက္ေစမယ့္ ပုိးသတ္ေဆးေတြ သုံးတာမ်ိဳးေပါ့။ ေန႔တဓူ၀ သြားလာ လွဳပ္႐ွား ေနရင္း တႏုိင္ လုပ္ၾကည့္မယ္လုိ႔ စဉ္းစားမိတယ္။
